Di sản văn hóa và ý thức văn hóa

Hiện nay ở hầu khắp các địa phương có các di tích văn hóa, lịch sử hay danh lam thắng cảnh đều tổ chức các hình thức du lịch, dịch vụ. Hoạt động du lịch, dịch vụ đáp ứng nhu cầu cho khách tham quan và mang lại lợi ích kinh tế cho Nhà nước, địa phương và nhân dân sở tại. Tuy nhiên, hoạt động dịch vụ tràn lan ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự bảo tồn nguyên trạng các di tích, xâm hại cảnh quan thiên nhiên. Động Phong Nha (Quảng Bình), vịnh Hạ Long (Quảng Ninh), phố cổ Hội An (Quảng Nam), cố đô Huế (Thừa Thiên-Huế) đều đã phải báo động về vấn đề này. Lâm tặc chặt phá rừng, hàng quán lấn chiếm cảnh quan, dịch vụ bóp chẹt khách du lịch... gây nên nhiều nỗi bức xúc. Nếu không có chiến lược bảo vệ giữ gìn những cảnh quan thiên nhiên và di sản này thì tình trạng xuống cấp và tốc độ bị xâm hại sẽ làm mất đi giá trị nguyên thủy của các di sản và danh thắng thiên nhiên ban tặng.

Nhiều di sản văn hóa phi vật thể cũng nằm trong tình trạng như vậy. Để bảo tồn và phát huy vốn di sản đã được thế giới công nhận ấy, chúng ta phải khẩn trương có cơ chế, chính sách cụ thể, chi tiết, phân cấp quản lý rõ ràng; đặc biệt là nguồn vốn ngân sách đáp ứng cho hoạt động đó. Hiện nay, phần lớn các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vẫn do địa phương tự lo bảo tồn và điều hành hoạt động trong điều kiện kinh phí khó khăn. Xu thế thương mại hóa lấn át khiến sắc thái văn hóa bị lợi dụng và hoạt động lệch hướng. Rùa đá cõng Bia tiến sĩ ở Văn Miếu – Quốc Tử Giám xuống cấp nhanh bởi nhu cầu thi cử đỗ đạt của học sinh, sinh viên. Hoàng thành Thăng Long còn đang trong quá trình chọn phương án bảo tồn nên hạn chế du khách có nhu cầu tham quan, nghiên cứu. Ca trù và quan họ chưa được tổ chức và quản lý có hệ thống, bài bản nên chỉ hoạt động tự do, trở thành dịch vụ giải trí cho tập thể hoặc cá nhân khi có nhu cầu. Nghệ nhân thực thụ của những di sản văn hóa này chỉ còn vài ba chục người. Lễ hội Phù Đổng cũng chưa định hình xu hướng lễ hội thuần túy hay dịch vụ vui chơi giải trí... Trong khi đó, ý thức bảo tồn di sản văn hóa của nhiều người dân còn rất kém, chỉ đặt mục đích trục lợi cho bản thân lên trên hết. Khách tham quan khắc tên mình lên di tích; cắm hương vào bất cứ chỗ nào mình muốn; xả rác và thức ăn thừa cả ở nơi tôn nghiêm.

Trước thực trạng trên, một yêu cầu cấp thiết đặt ra là cơ quan quản lý Nhà nước cần nhanh chóng hoạch định chiến lược bảo tồn và phát huy vốn cổ dân tộc, hạn chế kịp thời xu hướng thương mại hóa qua hoạt động du lịch, dịch vụ, làm mai một các di sản vô giá của thế giới. Nếu không, các di sản đó sẽ có nguy cơ bị loại ra khỏi danh sách di sản thế giới trong một tương lai gần.